Төсөөлөл...

Худал бөө ба төсөөлөл...
Хүн төрлөхтний эртний шүтлэг мөргөл болох бөө мөргөл нь 2012 онд ямар байдалтай байна вэ? Айл бүр бөөтэй байх маркетинг хүчээ авч эхэллээ. Бөөгийн нэг нууц бол онгод. Онгод гэдэг нь ямар нэгэн цаг үед амьдарч байсан бөөгийн хүчирхэг болсон сүнс байх бөгөөд хүн байсан гэдэг нь тодорхой юм. Онгод нь цаг үе дамжин өөрийн удмын яс цусаар тамгалсан улаач дээрээ буух үзэгдэл бол бөө мөргөлийн гол шинж юмаа...Урьд хэлсэнчлэн амьд байсан өвөг дээдсийн оюун санаа улаач дээрээ бууж ирэн үйл хийж / бөөгийн үйл: Уул ус аргадан тахих,айл гэрийн гал тахилга,хүний засал гэх мэт/ байдаг. Уг удамгүй хүн гэж байхгүй билээ. Улаач болход нэн чухал хэрэглэл бол хэнгэрэг / хэсэ,хэц,дүнгэр/ юм. Бөөгийн хэнгэрэг бол хий хийсэглэн дүртэй бүхнийг амьлуулан босгох хүчтэй байдаг бөгөөд улаачийн уналага болдог. Улаач уналагаа барьсан бол тэдгээр хий биетэд дайруулах аюултай байдаг бөгөөд аялан явах үедээ өөрийн онгодоо танин оруулах нь улаачийн нууц юм...Гэтэл өнөө үед өөрийн өвөг дээдэст нь Бөө байсан хүнгүй атал үр удмаас нь бөө төрүүлэх нь ямар учиртай байна вэ? тэдгээр худал бөө нар юу хийж байна вэ? Энэ асуултад хариулах гэж хичээе...Хүний тархи бол агуу хүн тархиныхаа өчүүхэн хэсгийг ашигладаг хүн төсөөлөн бодох асар их чадвартай байдаг. Бөө тодруулах алдаа бол бөөгийн уг удамгүй тамгалагдаагүй хүнийг бөө болгох юм. Энэ нь төсөөлөл дээр явагддаг бөгөөд өөрийн удамд нь ямар нэг онгод бий болгоод тэр онгодыг биежүүлэж эхэлдэг байна. Би эхэнд хэлсэн хэнгэрэг бол хий бүхнийг сэрээдэг гэж хэнгэрэг барьсан удамдаа онгодгүй хүн өөрийн төсөөллийг ашиглан хэнгэрэг барихад тэр онгод нь биежин буух бөгөөд өөрийн оюун санаа байгаад байтал ямар нэгэн хүчинд эзэмдүүлдэг байна.
Төсөөлөлдөө бөө болсон улаач нар эргэн тойрноосоо үйл сурч байдаг багштайгаа адил зан үйл хийдэг. Ингээд Хаан, ноён,баатар, хатан гэх мэтээр өөрсдийнхөө онгодыг төсөөлөн бодож тэр төсөөлсөн онгоддоо зориулан хуяг хувцас бэлдээд тэдгээрээ төсөөлөн бодож бөөлөө хийхэд хаан,хатан,баатар зэрэг нь буудаг энэ бол тэр улаачийн төсөөлөл бөгөөд ямар нэгэн онгод биш юм. Төсөөлөлдөө бөө болсон улаач шавь аваад мөн өөртэйгөө адил бүтээгдэхүүн гаргадаг ............

ОНГОД...
" Бөө тал суух буюу улааачийн оюун санаа байх бөгөөд хэлсэн үг хийсэн үйлдлээ сандаг тэгсэн атал улаачийг ямар нэгэн зүйл хөтөлдөг үйлдэл хийлгэдэг үүнийг онгод гэж тайлбарладаг. Бөө болсон хүн анх онгодоо биедээ буулгахад онгод тал суудаг. Улаачынхаа биед бүрэн суутал нэлээн цаг хугацаа шаарддаг бөгөөд улаачын сүнсийг салгаж онгод бүрэн суух нь чухал." Тэрхүү хөтлөөд буй оюун санаа нь онгод уу? албин тийрэн үү гэдгийг ялгах нь хэрэг гардаг. Төсөөлөлдөө бөө болсон худал улаач нар албин тийрэнд биеэ эзэмдүүлэх бөгөөд зарим нь ямар нэгэн хий биетэд эзэмдүүлдэг. Жинхэнэ онгодтой бөө төсөөлөлдөө автаад өөрийн онгодоо танихгүй өөр хий биетэд эзэмдүүлэх нь ч байдаг...

Улаач бөөлөө хийж онгодоо биедээ дуудахдаа уналага буюу хэнгэрэгээ нүдэж дууддаг. Энэ үед улаачын сүнс явж онгод бүх биеийг нь эзлэнэ суудаг байна. Улаачын сүнс хаана байдаг вэ? Зарим улаач нар сүнсээ аялуулдаг гэж ярьдаг зарим нь харанхуйд байх бөгөөд ямар нэгэн зүйлрүү тэмүүлэн явдаг гэж хэлдэг. Онгод бууж суугаад буцаж мордохдоо улаачын сүнсийг дуудан бөөлөө хийж улаач эргэн биедээ ирдэг энэ үед улаачын бие эрхтэн ихээхэн суларч зүрхэнд ачаалал ирж хэдэн секунд зүрх нь зогсдог байна. Онгод өөрийн буудал суудалруугаа яваад улаач эргэн биедээ ирдэг энэ үзэгдэл бол онгод оруулан гаргах билээ.

Монгол овог, ястан үндэстэн

• Алтайн Урианхай

Баруун Монголын нэгэн гол ястан нь Алтайн урианхайчууд болно. Эдний өвөг дээдэс нь Монгол нутгийн умард болон хойд захын ой хөвчөөр эрт дээр үеэс амьжиран сууж байсан ойн гөрөөчин аймаг юм.

• Барга

Дорнод монголд суудаг нэг ястан нь Барга юм. Барга нарын эртний өвөг дээдэс нь ХIII зуунаас урьд Байгал далайн тэндэх Баргажин төхөм гэдэг газар нутаглаж байсан баргуд хэмээх хүчирхэг аймаг болно.

• Баоань

Мин улсын үед (Ванли хааны үед) Хөхнуурын Тунжэ сяньд Бао-ань гэдэг хуаран байгуулахад тус хот баригдан, улмаар тэнд төвлөн суудаг баоань ястан бүрэлдсэн байна.

• Баяд

Монголын Баяд эртний өвөг дээдэс бол XII-XIII зууны үед Жида Баягуд Дуклас, Хээрийн Баягуд гэгдэж Баягуд аймгаас сурвалжтайн дээр Сэлэнгэ мөрний зүүнтэйх Зэд гoлоос урагш тал газар сууж агсан Жида Баягуд, Хээрийн Баягуд нь жинхэнэ монгол угсаатай гэж шинжээчид үздэг.

• Буриад

Тэдний өвөг дээдэс нь Байгаль нуурын ар өврөөр нутаглаж асан эртний анчин гөрөөчин ойн иргэдийн нэгэн бөгөөд XIII зуунаас өмнөх үед Байгалаас хойш Хилого /хялго/, Зүлгэ /Лена/ мөрний сав, Сэлэнгийн адгаар сууж байсан Булгачин Хэрэмчин хийгээд Горлог /Енисей/ мөрний эхэн, Байгаль орчимд амьжирч агсан Хорь-Түмэд, Баргужин төхөмд аж төрөх Баргуд зэрэг монгол угсааны аймгууд байсан ажээ.

• Дархад

Дархад бол монгол нутгийн умардад байсан ойн иргэдийн залгамчир болохын дээр анх монгол, түрэг овог аймгийн нийлбэрээс бүрэлдэн төлөвшсөн монгол угсаатан болно.

• Дарьганга

Дарьгангачуул нь угтаа 1690-ээд оны сүүлчээр халх Монгол Манжийн захиргаанд орох үест Манжийн хааны төмөр сүргийг адуулгахаар цахар, халх, өөлдөөс татаж халхын Түшээт хан аймгийн говь Мэргэн вангийн хошуу, Сэцэн хан аймгийн хурц вангийн хошууны дунд суулгасан сүрэгчин хүмүүс болно.

• Дээд Монголчууд

Дээд Монгол гэж Хөхнуурын газар нутаглах хошууд аймгийг хэлэх бөгөөд эдний өвөг дээдэс нь Ар монголоос тус газар нутагт шилжин нүүж очсон хүмүүс юм.

• Дөрвөд

Дөрвөд бол эртний монгол угсаатан, ойн иргэдийн нэгэн. Ойрадын Зүүнгарын хаант улсын гол аймаг, Богд хаант монгол улсын үеийн Ховд хязгаарын зонхилох ястан юм.

• Захчин

Захчин нь Ойрад Монголын нэгэн салбар бөгөөд Зүүн гарын хаант улсын үед тус улсын хил, зах хязгаарыг сахин хамгаалах цэргийн ард байсан учир захчин хэмээх нэрийг олжээ. Захчингууд нь торгууд, дөрвөд, өөлдөөс гаралтай яс овгоор бүрэлдсэн байна.

• Казах Хасаг

Монгол Улсад оршин суудаг түрэг угсааны томоохон ястан нь казахууд билээ. Тэдний өвөг дээдэс нь МЭӨ I мянган жилийн дундуураас одоогийн Дундад Ази, Казахстаны нутагт оршиж байсан Сак хэмээх хүчирхэг аймаг болох бөгөөд түүний бүрэлдэхүүнд Маасагет, Дай, Каспий, Исседон болон хожим Алан, Савромат зэрэг овог аймаг оролцдог байжээ.

• Монгор Ту

Монгол гаолын нэгэн угсаатан нь ту нар юм. Ту биеэ “Монгор” (Монгар) буюу “Цагаан монгол” гэдэг. Тэд удам судраа XIII зууны үед Чингисийн ургийн жанжин Гэртэй гэдэг хүн дагуулан ирснээс үүсэлтэй хэмээдэг.

• Мянгад

Мянгад ястан нь Ховд аймгийн Мянгад сумын Нутаг Ховд голын адаг, Алтан Хөхий уулын орчмоор оршин суудаг 3000 эргэм хүн амтайн дээр Эрдэнэбүрэний Өөлд, Дөргөний дөрвөдтэй айлдан нутаглана.

• Өөлд

Ойрад Монголын эртний сурвалжит нэгэн аймаг нь Өөлд болно. Өөлд гэдэг нэрийг ойрад (ойн ард) хэмээх үг сунжирснаар үүссэн гэлцдэг. Бас Илүдэй гэдэг хүний нэрнээс гаралтай ч гэдэг.

• Синьцзяны Ойрадууд

Синьцзяны ойрадууд бол эртний дөрвөн ойрадын бүрэлдэхүүнд багтаж Эрчис, Алтай, Тарвагатай, Или, Өрөмчи зэрэг газраар нутаглаж байсан торгууд, хошуудууд болно.

• Торгууд

Торгууд бол монголын их гүрний эзэн хааны торгон цэрэг болж явсан отог овгоос гаралтай, хожмын Дөрвөн Ойрадын улсын нэгэн гол аймаг юм.

• Тува Урианхай

Алтайн урианхайчуудын дотор байдаг монголжсон түрэг урианхай нь тува урианхай болно. Тэдний үндсэн нутаг нь Алтай урианхайн Баруунгарын Шар Даа буюу Ёст гүний хошууны газар болох бөгөөд үүнийг бас мончоогийн хошуу ч гэдэг.

• Үзэмчин

Дорнод монголд оршин суудаг өвөрлөгчдийн гаралтай ястан нь үзэмчин болно. Дорнод аймгийн Баянтүмэн, Сэргэлэн, Булган сумнаа зүүн үзэмчин, Сүхбаатар аймгийн Эрдэнэцагаан сумнаа баруун үзэмчнийнхэн нутаглана.

• Халх

Халхчуудын өвөг дээдэс нь VIII-XII зууны үед Хэрлэн, Онон, Туул гурван голын саваар төвлөрөн нутаглаж байсан ба XIII зууны эхээр монголын нэгдсэн тулгар төр улс байгуулагдахад гол цөм нь болж тэргүүлэх үүрэг гүйцэтгэсэн ягуурын монгол аймгуудаар бүрэлдэн тогтсон.

• Хамниган

Тус улсад оршин суудаг манж-түнгүүс угсаатан нь Хамнигад ястан болно. Эдгээр нь Сэлэнгэ зүгт Ерөө гоолын дагуу нутаглах Богд Жавзандамба хутагтын Их шавийн харъяат хамниган отгийнхон, Сэцэн хан аймгийн Дархан Ба гүн, Дайчин бэйс, Эрдэнэ гүн, Хөвчийн Жонон вангийн хошууны нутагт байдаг.

• Хотогойд

Монголын умард болон баруун хойгуур Хөвсгөл, Завхан аймагт нутаглан суудаг халхжсан ойрадууд нь Хотогойд болно. Хотогойд гэдэг нэрийг “Хойд - Гойд” (хойд-онцгойд), “Хойд - Хойд”(умард хойд)”Хойд - Гайд” (гайд гарсан хойд)гэсэн үгнээс гаралтай гэж янз янзаар тайлбарладаг.

• Хотон

Хотонгууд нь 200 гаруй жилийн тэртээгээс Дөрвөдүүдийн дотор хутгалдан суусаар ихэд монголжсон түрэг угсаатан юм.

• Хөвсгөлийн Урианхай Ар Ширхтэн Урианхай

Урианхайчуудыг Хотогойдын ноёдын харъяат Ар ширхтэн отог гэж нэрлэхийн зэрэгцээгээр мөн ноёдын захиргаанд багтан, тэдэнд алба төлдөг Аригийн Урианхай нарыг Өвөр ширхтэн урианхай гэж ялган нэрлэжээ.

• Цахар

Монгол улсын умард хил орчмоор суудаг, Нийслэл Хүрээнд түмний нэг нь Сэлэнгийн цахарууд болно. Эд нь угтаа Хятадын Синьжян мужид Илийн цахар хэмээх 16 сум болж Бор талаар нутаглаж байжээ.

• Цаатан

Цаатан гэж Хөвсгөл аймгийн Улаан-Уул, Ринченлхүмбэ, Баянзүрх, Ханх зэрэг сумнаа нутагладаг тува угсааны монголжсон ойн соёд урианхайг хэлнэ

Алаг мэлхий...

Алаг мэлхий буюу яст мэлхийг монголчууд эртнээс нааш тоглосоор ирсэн юм.
Яст мэлхийн эрхтэн

Давсан 1 шагай, зvрх 1 шагай, нvд 2 шагай, чих 2 шагай, бөөр 2 шагай, толгой 3 шагай, сvvл 3 шагай, шилбэ 4 шагай (4 шилбэ), сарвуу 5 шагай (4 тавхай), нуруу 6 шагай (6 эгнээ), хvзvv 6 шагай, нийт 92 шагай.

Алаг мэлхий тоглох журам

Алаг мэлхийг шагай өрж дvрсэлсэн хөлөг дээр шагайг өрж тоглоход бэлтгээд тоглогчид нь ээлжээр нэг шоо орхино.

Хэрэв шоо хоёр нvхээрээ буувал тэр хvн 2 нvд, 2 чих, 2 бөөрний аль нэгийг авна.
Нөгөөдөх хvн шоог зургаа нvдээр нь буулгавал хvзvv нурууны аль нэг эгнээний 6 шагайг авна.

Энэ мэтээр тоглосоор байтал мэлхийн эрхтнийг дvрсэлсэн шагай дуусч эхэлдэг. Энэхvv дууссан эрхтний шоо буувал шооны нvхний тоо ёсоор дууссан эрхтнийг тэр хvн авсан шагайгаасаа нөхөж тавина.

Хамгийн олон шагай авсан хvн нэгдvгээр суурийг эзлэн хожно.